prof. UAM dr hab.Adam Krawiec
Europa w geografii kreacyjnej łacińskiego średniowiecza W wystąpieniu zostanie podjęta próba dokonania ogólnej charakterystyki wyobrażeń na temat Europy jako przestrzeni geograficznej i kulturowej oraz jej mieszkańców w piśmiennictwie i kartografii łacińskiego kręgu kulturowego w średniowieczu (do końca XV w.). Przedstawione zostaną koncepcje na temat miejsca Europy i jej mieszkańców w obrębie wyobrażonego świata. Ukazane też zostaną przykłady zróżnicowania wyobrażeń pod względem czasowym (ewolucja wyobrażeń na przestrzeni wieków) i przestrzennym (różnice w wyobrażeniach funkcjonujących w różnych częściach Europy) a także dostrzegania różnic między poszczególnymi częściami Europy i ich mieszkańcami.
prof. Grzegorz Myśliwski (Uniwersytet Warszawski)
Podziały gospodarcze Europy Środkowo–Wschodniej w XII–XVI w. w badaniach polskiej historiografii
Referat dotyczyć będzie koncepcji podziału przestrzeni gospodarczej Europy w historiografii XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem dorobku polskiej mediewistyki. W referacie zostaną przedstawione najpierw tradycyjne i najczęściej stosowane sposoby ujmowania przestrzeni gospodarczej. Podjęta zostanie kwestia ich zależności od wcześniej używanych, bo oczywistych podziałów politycznych czy cywilizacyjnych średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europy. Posłuży to zarazem ukazaniu związku pomiędzy badaniami historiografii zagranicznej i polskiej, gdyż ich przedstawiciele badali podobne zagadnienia. Jednak nacisk zostanie położony w referacie na opis koncepcji przestrzeni, którą wypracowali polscy historycy, pokazanie jej odmienności od koncepcji zachodnioeuropejskich (mimo zagranicznej inspiracji) i oryginalności. W referacie zostaną też pokazane różnice pomiędzy poszczególnymi koncepcjami przestrzeni gospodarczej Europy Środkowo-Wschodniej, jak również ich ograniczenia.
prof. Lidia Korczak (Uniwersytet Jagielloński)
Litwa w oczach Długosza.
Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego pełne są informacji dotyczących krajów i nacji sąsiadujących z Polską, zaś te odnoszące się do Litwy i Litwinów stanowią najbogatsze w średniowiecznym dziejopisarstwie źródło opinii i sądów na ich temat. Informacje czerpał z licznych źródeł obcych, tradycji ustnej oraz wykorzystywał wiadomości wynikające z kontaktów wzajemnych Polaków i Litwinów w monarchii jagiellońskiej. Poza wykreowaniem wizerunku Litwy i jej mieszkańców w aspekcie pochodzenia, charakterystyki oraz oceny władców i wyróżnionych jednostek Jan Długosz w swojej Chorografii jako pierwszy dał pisaną mapę ziem litewsko-żmudzko-ruskich. Choć na tle opisu obszarów Królestwa Polskiego jest ona fragmentaryczna i tak pozostaje najbogatszym w średniowieczu opisem Litwy.
Polski dziejopis przedstawił dzieje Litwy, a także obyczaje i genealogię narodu litewskiego – znowu jako pierwszy wywodząc pochodzenie Litwinów od starożytnych Rzymian. Na karty swojego dzieła Jan Długosz wprowadza ich stosunkowo późno, bo dopiero w księdze VI, pod rokiem 1205 – jako kraj nieurodzajny, a zamieszkiwany przez lud ubogi, żyjący długo w ukryciu. Odczuwalną u kronikarza niechęć do Litwinów – „najprymitywniejszego spośród narodów północy” nieco łagodzi dopiero wejście do chrześcijańskiej wspólnoty dzięki przyjęcie chrztu przez Władysława Jagiełłę. Wtedy też odnotowuje kronikarz informację o rzymskim pochodzeniu Litwinów, Żmudzinów i Jaćwingów, podnosząc przez to nieco ich rangę w wielonarodowej monarchii jagiellońskiej. Tworząc rys charakterologiczny Litwinów z przewagą negatywnego ustosunkowania, dostrzegał również ich cnoty, wśród tych miłość Litwinów do swojego kraju. Na wykreowany przez Jana Długosza wizerunek Litwy wpływ miał jego patriotyzm i religijność
dr Covadonga Valdaliso (Centro de História da Universidade de Lisboa)
Sumarios is the name given to medieval Iberian historiographical writings that summarized broad periods in a single text. This type of composition was very popular in 15th-century Castile. In this paper, I will analyse the beginnings of some of these texts, which usually refer to the biblical origins of the world and its population after the Flood through the three sons of Noah, before offering a more detailed description of Europe and, finally, focusing on the Iberian Peninsula. As we shall see, most of the surviving writings refer to the same text, which was copied and rewritten on numerous occasions. Thus, through the study of these narratives, it is possible to better understand how certain geographical and historical images were transmitted, evolved, and consolidated, and how they served to reinforce present realities.
prof. Pedro Martínez García (Universidad Rey Juan Carlos)
The short reign of Albert II as King of the Romans was marked by his conflict over the Bohemian crown, particularly his dispute with Władysław III over Silesia, which at that time was part of the Bohemian crown. As a result, the newly elected monarch spent the winter of 1438–1439 in Breslau. There, Castilian diplomats and travelers witnessed the event. In my talk, I will present these Castilian sources, paying special attention to the account of Pedro Tafur and to the letters written by Alonso de Cartagena.
dr Katarzyna Niemczyk – Wiśniewska (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Obraz Mołdawii w oczach sąsiadów (Polaków, Węgrów, Turków) w późnym średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej
Referat traktuje na temat obrazu Mołdawii oraz hospodarów mołdawskich w oczach im współczesnych sąsiadów: Polaków, Węgrów, Turków. Omówione zostaną opinie na temat kolejnych hospodarów Stefana Wielkiego, Bogdana III Ślepego, Stefana Młodego i Piotra Raresza. Mołdawia w dobie późnego średniowiecza i wczesnej epoki nowożytnej była ważnym strategicznie regionem stanowiącym dla Polski i Węgier ostatni bastion przez Turkami, zaś dla Turków stanowiła bramę do Europy. Z tego względu Mołdawia odgrywała ważną rolę w polityce wszystkich trzech państw, jednak opinie o tym hospodarstwie, jak i zarządzających nim władcach były raczej negatywne. Każdy ż nich uchodził w oczach mu współczesnych jako mniej lub bardziej niewiarygodny, nielojalny i niegodny zaufania. W referacie przeanalizowane zostaną konkretne sytuacje i opinie na temat hospodarów i ich kraju.
dr Anna Miączewska (UMCS w Lublinie)
W źródłach pisanych, a także na najwcześniejszych znanych mapach, Europa jawiła się jako jeden z kontynentów, często wcale nie najważniejszy ani nie największy. Opisywali ją autorzy pochodzący z tego
kontynentu, przez co utożsamiali kulturę (starogrecką, hellenistyczną, czy rzymską), w której się wychowali i o której posiadali najlepszą wiedzę, z integralną częścią „znanej” im Europy. Przy postrzeganiu
świata przez pryzmat kulturowy, Europa przedstawiana była w starożytnych źródłach jako miejsce wyjątkowe i cywilizowane – co prawda nadal nie do końca zbadane, ale bliższe geograficznie, światopoglądowo, kulturowo i intelektualnie niż tereny i ludność spoza kontynentu europejskiego.
Nawet przy braku wystarczających informacji do pełnego zdefiniowania granic Europy, na przykład w jej centralnej i północnej części, starożytni pisarze nie powstrzymywali się w przedstawianiu całego
kontynentu jako tła dla innych, nieznanych, a zatem dzikich i niecywilizowanych, obszarów świata. Często wprowadzany w ten sposób narracyjny kontrast pomiędzy opisami Europy i Azji, czy Europy i Libii
(późniejszej Afryki), tworzył paradoks, w którym nawet nieznane rejony Europy są schematycznie identyfikowane jako „znajome”, „rozpoznawalne”, charakteryzujące się powszechnie akceptowaną wyższością danej kultury – pochodzącej z terenów Europy – nad kulturami pochodzącymi z rejonów
azjatyckich czy afrykańskich. Tym samym jednak, to Azja i Afryka stały się podstawą dla autorów starożytnych źródeł do dalszych badań nad egzotycznymi, mistycznymi, powracającymi do Homerowych legend lądów i światów, które jeszcze w czasach Izydora z Sewilli zdawały się intrygować bardziej niż „stary” kontynent.
prof. Rafał Kubicki (Uniwersytet Gdański)
Strefa hanzeatycka widziana z Gdańska XIV–początek XVI wieku
W wystąpieniu podjęty zostanie problem postrzegania strefy hanzeatyckiej w Gdańsku w XIV–początkach XVI w. Przyjęto, że w przypadku „strefy hanzeatyckiej” i miast należących do związku hanzeatyckiego (tzw. hanzy lubeckiej lub niemieckiej) podstawowym wskaźnikiem jej zasięgu były warunki wymiany handlowej, a więc ogólne ramy kontaktów gospodarczych wschód – zachód i udział w nim przedstawicieli poszczególnych miast. Przy czym „strefa” rozumiana jest tu jako jedność gospodarcza i społeczna aktywności oraz organizacji ludzkiej, zaś czynnikiem wyróżniającym i definiującym jej działalność są duże miasta (R.E. Dickinson, J.C. Russell). Podstawowym wymiarem postrzegania strefy hanzeatyckiej były związki osobiste mieszkańców, wynikające z procesu osiedlania się ludności (w tym kupców) przybywającej z obszaru północnych Niemiec (Cesarstwa) w miastach portowych położonych nad Bałtykiem. Częścią tego procesu była też migracja ludności niemieckiej, osiedlającej się w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, w tym rzemieślników i kupców przybywających do głównych ośrodków miejskich i portowych tego obszaru, w tym i do Gdańska. W związku z tym przeanalizowana zostanie korespondencja władz Gdańska z innymi miastami w XIV i XV w., prowadzona w sprawach handlowych i innych, zazwyczaj odnośnie do najbogatszych mieszkańców miast (kupców i członków elity władzy – rajców, ławników). W dalszych rozważaniach uwzględniona zostanie również perspektywa osobista kupców i mieszczan, która znajduje odbicie w prowadzonych przez nich księgach handlowych (Johan Pyre) rozbudowanych nieraz o liczne zapiski o charakterze historycznym i osobistym (Jakob Lubbe, Caspar Weinreich, Christoph Beyer, Bernt Stegmann).